Parollar xavfsizligi: kuchli parol yaratish va uni himoya qilish bo‘yicha qo‘llanma

Bugungi kunda eng oddiy, lekin eng ko‘p buziladigan himoya turi — bu paroldir. Har kuni millionlab akkauntlar zaif parollar sababli buziladi. Kiberxavfsizlikda kuchli parol yaratish va uni to‘g‘ri saqlash — foydalanuvchining birinchi himoya chizig‘idir. Ushbu maqolada biz kuchli parol qanday yaratiladi, qanday himoyalanadi va qanday xatolardan qochish kerakligini bosqichma-bosqich ko‘rib chiqamiz.

1. Parol nima uchun muhim?

Parol — bu sizning shaxsiy ma’lumotlaringiz, ijtimoiy tarmoqlaringiz, bank hisoblaringiz yoki ish tizimlaringizga kirish uchun yagona kalitdir. Agar parolingiz zaif bo‘lsa, sizning ma’lumotlaringizni o‘g‘irlash yoki akkauntingizdan noqonuniy foydalanish osonlashadi.

2. Eng ko‘p uchraydigan zaif parollar

Har yili tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, eng ko‘p ishlatiladigan (va eng xavfli) parollar quyidagilardir:

• 123456
• password
• qwerty
• 111111
• abc123
• admin

Bunday parollarni xakerlar soniyalar ichida topa oladi, chunki ular avvaldan “leak” (oqish) bazalarida mavjud.

3. Kuchli parol qanday yaratiladi?

Kuchli parol — bu murakkab, lekin eslab qolish mumkin bo‘lgan kombinatsiyadir. Quyidagilarga e’tibor bering:

• Kamida 12–16 ta belgidan iborat bo‘lsin
• Katta va kichik harflar aralash bo‘lsin
• Raqamlar va maxsus belgilar ishlating (!, %, @, #, va h.k.)
• Shaxsiy ma’lumotlar (ism, tug‘ilgan sana, telefon raqam) ishlatmang

Masalan, quyidagi parol kuchli hisoblanadi:

Qw7!pZ9@rT4#vL

Yoki siz o‘zingiz uchun ma’noli, lekin boshqalar uchun tushunarsiz kombinatsiya yarating:

UzFun2025#AIrocks!

4. Parol menejerlaridan foydalaning

Bugungi kunda yuzlab akkauntlar uchun alohida parol eslab qolish imkonsiz. Shuning uchun sizga password manager dasturlari yordam beradi. Ular barcha parollarni shifrlangan holda saqlaydi.

Eng mashhur parol menejerlari:

• 1Password
• Bitwarden
• LastPass
• Dashlane

Bu xizmatlarda siz faqat bitta “master parol”ni eslab qolishingiz kerak bo‘ladi.

5. Ikki faktorli autentifikatsiya (2FA)

2FA — bu paroldan tashqari qo‘shimcha xavfsizlik qatlami. Masalan, tizim sizdan SMS, e-mail yoki mobil ilova orqali tasdiqlash so‘raydi.

Eng ishonchli 2FA usullari:

• Google Authenticator yoki Authy ilovalari orqali kod generatsiyasi
• SMS emas, ilova yoki hardware token orqali tasdiqlash

2FA yoqilgan akkauntni buzish deyarli imkonsizdir.

6. Parolni qanday himoya qilish kerak?

• Hech qachon parolni e-mail yoki chat orqali yubormang.
• Har 3–6 oyda parollarni o‘zgartirib turing.
• Bir xil paroldan bir nechta sayt uchun foydalanmang.
• Parolingizni faqat ishonchli qurilmalarda kiriting.

Masalan, siz “Facebook” parolini Gmail uchun ishlatsangiz — bitta buzilgan akkaunt butun tizimga xavf tug‘diradi.

7. Parolni buzish usullari (va ulardan himoyalanish)

Xakerlar quyidagi usullar orqali parollarni qo‘lga kiritadi:

• Brute force: avtomatik tarzda millionlab kombinatsiyalarni sinash.
• Phishing: soxta sahifalar orqali parolni so‘rash.
• Keylogger: klaviatura bosishlarini yozib olish dasturlari.

Himoyalanish uchun antivirus, 2FA va kuchli parol kombinatsiyasidan foydalaning.

8. Parol o‘rniga zamonaviy alternativalar

Kiberxavfsizlik rivojlanishi bilan parolsiz tizimlar paydo bo‘ldi:

• Biometrik autentifikatsiya: barmoq izi yoki yuzni aniqlash
• Passkeys (Apple, Google): kriptografik kalit asosidagi kirish tizimlari

Bu usullar paroldan ham xavfsizroq, chunki ular mahalliy qurilmada saqlanadi.

9. Xulosa

Parol — sizning birinchi va eng muhim himoyangiz. Kuchli parol yaratish, 2FA yoqish va parol menejeridan foydalanish — bu eng oddiy, ammo eng samarali xavfsizlik qadamlaridir. Shuni unutmang: zaif parol — ochiq eshikdir. Uni bugun mustahkamlang!