SQL va NoSQL: farqi nimada va qaysi birini tanlash kerak?

Har bir dastur yoki veb-sayt ma’lumotlar bilan ishlaydi — foydalanuvchilar, buyurtmalar, mahsulotlar yoki kontent. Ushbu ma’lumotlar ma’lumotlar bazasi (database) da saqlanadi. Lekin hozirgi kunda ikkita asosiy turdagi ma’lumotlar bazasi mavjud: SQL va NoSQL. Ularning farqi nimada va qaysi biri sizning loyihangiz uchun to‘g‘ri? Keling, sodda tilda tahlil qilamiz.

1. SQL nima?

SQL (Structured Query Language) — bu an’anaviy, jadval asosidagi ma’lumotlar bazasi turi. U ma’lumotlarni qat’iy struktura (ustun va qatorlar) ko‘rinishida saqlaydi. Eng mashhur SQL tizimlari:

• MySQL
• PostgreSQL
• SQLite
• Microsoft SQL Server

SQL bazalarida ma’lumotlar o‘rtasida qat’iy munosabatlar bo‘ladi. Masalan, foydalanuvchi jadvali va buyurtma jadvali orasida foreign key aloqasi mavjud bo‘ladi.

2. NoSQL nima?

NoSQL (Not Only SQL) — bu zamonaviy, moslashuvchan va strukturasiz ma’lumotlarni saqlashga mo‘ljallangan tizim. NoSQL bazalar jadval o‘rniga hujjatlar (documents), kalit-qiymat juftliklari yoki graf shaklida ma’lumotlarni saqlaydi.

Eng mashhur NoSQL tizimlari:

• MongoDB
• Redis
• Cassandra
• Firebase Realtime Database

NoSQL bazalari, ayniqsa, katta hajmdagi, tez o‘zgaruvchi ma’lumotlar uchun juda qulay.

3. Asosiy farqlar

4. Amaliy misol: SQL

Quyidagi kod MySQL bazasiga foydalanuvchi qo‘shishni ko‘rsatadi:

CREATE TABLE users ( id INT AUTO_INCREMENT PRIMARY KEY, name VARCHAR(100), email VARCHAR(100) ); INSERT INTO users (name, email) VALUES ('Ali', '[email protected]');

Bu yerda ma’lumotlar qat’iy strukturada saqlanadi: har bir foydalanuvchining “ism” va “email” ustuni mavjud.

5. Amaliy misol: NoSQL

MongoDB misolida ma’lumotni JSON formatida saqlaymiz:

{ "_id": "1", "name": "Ali", "email": "[email protected]" }

Bu yerda siz istalgan paytda yangi maydonlar qo‘shishingiz mumkin, masalan:

{ "_id": "1", "name": "Ali", "email": "[email protected]", "age": 25, "skills": ["Node.js", "MongoDB"] }

6. Qaysi birini tanlash kerak?

Tanlov sizning loyihangiz turiga bog‘liq:

• 💼 SQL — qat’iy ma’lumotlar va murakkab munosabatlar kerak bo‘lsa (bank, CRM, billing tizimlarida).
• ⚡ NoSQL — real-time ilovalar, tezkor chatlar yoki moslashuvchan API uchun.

Agar siz startup bosqichidasiz va struktura hali o‘zgarishi mumkin — NoSQL afzal. Ammo barqaror, aniqligi yuqori tizimlar uchun SQL tavsiya etiladi.

7. Xulosa

SQL va NoSQL o‘z joyida kuchli. Eng muhimi — ularning farqini tushunish va loyihangiz ehtiyojiga qarab tanlash. Ko‘p zamonaviy dasturchilar hatto ikkalasini birgalikda ishlatadi: SQL — asosiy ma’lumotlar uchun, NoSQL — tezkor kesh yoki statistik ma’lumotlar uchun.