Zamonaviy veb texnologiyalar: frontend va backend dunyosiga sayohat

Bugungi kunda veb dasturlash IT sohasining eng tez rivojlanayotgan yo‘nalishlaridan biridir. Har kuni yangi framework, kutubxona yoki texnologiya paydo bo‘lmoqda. Shu sababli veb dasturchi sifatida muvaffaqiyatga erishish uchun zamonaviy texnologiyalarni o‘rganish va ularni to‘g‘ri qo‘llay bilish juda muhim. Ushbu maqolada biz frontend va backend texnologiyalari, ularning farqlari hamda ishlash prinsiplari haqida batafsil to‘xtalamiz.

1. Veb dasturlash nima?

Veb dasturlash — bu internet orqali ishlaydigan saytlar va ilovalarni yaratish jarayonidir. U ikkiga bo‘linadi: frontend — foydalanuvchi ko‘radigan qism, va backend — serverda ishlaydigan “miyasi”.

Oddiy qilib aytganda, foydalanuvchi tugma bosganda nima sodir bo‘ladi — bu frontend va backend o‘zaro qanday muloqotda bo‘lishiga bog‘liq.

2. Frontend texnologiyalari

Frontend — bu foydalanuvchi interfeysi (UI). Bunda saytning dizayni, joylashuvi, animatsiyasi va interaktivligi yaratiladi. Eng asosiy texnologiyalar quyidagilar:

• HTML (HyperText Markup Language) — saytning asosiy tuzilmasini yaratadi.
• CSS (Cascading Style Sheets) — saytning tashqi ko‘rinishini bezatadi (ranglar, shriftlar, joylashuv).
• jаvascript — saytni dinamik qiladi, tugma bosilganda yoki ma’lumot kiritilganda interaktivlikni ta’minlaydi.

Zamonaviy frontend dasturchilar ko‘pincha quyidagi framework va kutubxonalardan foydalanadilar:

• React.js — Facebook tomonidan yaratilgan UI kutubxonasi.
• Vue.js — yengil va moslashuvchan framework.
• Angular — Google tomonidan ishlab chiqilgan kuchli veb ilova platformasi.

Masalan, quyidagi oddiy misol React’da “Salom dunyo” komponentini ko‘rsatadi:

function App() { return <h1>Salom, dunyo!</h1>; }

3. Backend texnologiyalari

Backend — bu saytning “miyasi”, ya’ni foydalanuvchi so‘rovini qayta ishlaydigan qism. U ma’lumotlar bazasi bilan ishlaydi, foydalanuvchi ma’lumotlarini saqlaydi va xavfsizlikni ta’minlaydi. Mashhur backend texnologiyalar:

• PHP — DLE, WordPress, Laravel kabi platformalarning asosi.
• Node.js — jаvascript asosidagi server muhit.
• Python (Django, Flask) — AI va Data bilan integratsiyalashgan veb ilovalar uchun.
• Ruby on Rails — tez prototiplash uchun mo‘ljallangan framework.

Masalan, PHP’da foydalanuvchi so‘rovini qayta ishlaydigan oddiy kod quyidagicha bo‘ladi:

<?php if ($_SERVER['REQUEST_METHOD'] === 'POST') { $ism = $_POST['ism']; echo "Xush kelibsiz, $ism!"; } ?> 

4. Ma’lumotlar bazalari

Har bir backend tizim ma’lumotlarni saqlashi kerak. Eng mashhur bazalar:

• MySQL — PHP bilan eng ko‘p ishlatiladi.
• PostgreSQL — kuchli va xavfsiz ma’lumotlar bazasi.
• MongoDB — NoSQL formatdagi hujjatlar asosida ishlaydi.

5. API — frontend va backend o‘rtasidagi ko‘prik

API (Application Programming Interface) — bu frontend va backend o‘rtasida ma’lumot almashish usuli. Masalan, frontend jаvascript’da quyidagi so‘rovni yuboradi:

fetch('/api/foydalanuvchi') .then(response => response.json()) .then(data => console.log(data));

Backend esa bu so‘rovni qayta ishlaydi va JSON formatida javob beradi:

{ "ism": "Ali", "yosh": 25, "kasb": "dasturchi" }

6. Framework va kutubxonalar roli

Frameworklar va kutubxonalar ishlab chiqishni tezlashtiradi. Masalan:

• Laravel — PHP uchun eng mashhur MVC framework.
• Express.js — Node.js uchun yengil backend framework.
• Bootstrap va Tailwind CSS — dizaynni tez va moslashuvchan qilish uchun.

7. Zamonaviy tendensiyalar

Hozirgi kunda veb texnologiyalar quyidagi yo‘nalishda rivojlanmoqda:

• Single Page Applications (SPA) — foydalanuvchi sahifani yangilamasdan interaktiv ishlaydi.
• Progressive Web Apps (PWA) — mobil ilovalar kabi ishlaydigan saytlar.
• Serverless arxitektura — backend logikasi bulutda bajariladi (masalan, AWS Lambda).
• Headless CMS — frontend va backend mustaqil ishlaydi (masalan, Strapi, Sanity).

8. Xulosa

Veb dasturlash — bu doim o‘zgarib boruvchi ekotizim. Har yili yangi frameworklar paydo bo‘ladi, lekin asosiy tamoyil o‘zgarmaydi: foydalanuvchi uchun qulay, tez va xavfsiz ilova yaratish. Agar siz zamonaviy veb dasturchi bo‘lishni xohlasangiz, HTML, CSS, JS asoslarini mukammal o‘rganing, so‘ng backend texnologiyalarga o‘ting va doimo yangi vositalarni sinab ko‘ring.